Heb ik het wel echt nodig? Over consuminderen en circulair denken

Een impulsaankoop zal je prof. Dr. Ir. Karine Van Doorsselaer zelden zien doen. Voor ze iets koopt, stelt de docente Materialenleer en Ecodesign aan de opleiding Productontwikkeling (Universiteit Antwerpen) zichzelf altijd eerst een paar vragen. Shoppen is voor haar geen ontspannende vrijetijdsbesteding maar telkens bewust vragen stellen en keuzes maken. De eerste vraag luidt steeds: Heb ik het wel nodig?

“Als je daar goed over nadenkt, is het antwoord vaak neen. Ik las eens over een vrouw en zij stelt zichzelf altijd die vraag. En dan wacht ze een maand. Als dan blijkt dat ze het product echt nodig heeft, koopt ze het. Maar meestal is ze het dan al vergeten. Ik zeg niet dat mensen een maand moeten wachten maar door er een nachtje over te slapen, kan je impulsaankopen tegengaan. Een goede stap om te beginnen met consuminderen.”

"Je moet elke aankoop in een bredere context bekijken. ‘Heb ik het echt nodig?’ ‘Wat zijn de verschillende opties?’ Om je handen te wassen gebruik je bijvoorbeeld veel beter een stuk zeep dan vloeibare zeep getapt uit een wegwerpfles met pompje. ‘Kan ik het product eventueel lenen, huren of tweedehands vinden?’ ‘Waar komt het vandaan?’ ‘In welke omstandigheden is het gemaakt?’ ‘Is het product te repareren?’ ‘Als ik het niet meer nodig heb: waar gaat het dan naartoe?’ ‘Kan ik het product terug naar de winkel of naar een kringloopcentrum brengen?’ Ja, shoppen vergt op die manier wel wat inspanning.”

“Bij consuminderen denken veel mensen aan de buikriem aansnoeren, droog brood eten of in het donker douchen. Voor mij betekent het bewust en met veel respect omgaan met de producten zelf, de grondstoffen waaruit ze gemaakt zijn en met de natuur. Het gaat om anders kijken naar en denken over wat en hoe we consumeren, het gaat over circulair in plaats van lineair denken.

In onze huidige wegwerpmaatschappij denkt men lineair. Producten worden gemaakt, gebruikt en dan afgedankt. En dat betekent vaak gestort of verbrand. Die wegwerpmentaliteit zorgt mee voor milieuproblemen, klimaatverandering en uitputting van grondstoffen. Het moet dus anders.

Circulair denken betekent dat je de kringloop gaat sluiten: je gaat producten zo lang mogelijk in de kringloop houden. In de eerste plaats via hergebruik, herstel en onderhoud. Als dat niet kan, gaan we de materialen composteren of recycleren. Op die manier denken betekent ook met respect omgaan met onze producten. Dat is voor mij consuminderen.”

“In het begin van vorige eeuw kregen mensen bij hun huwelijk een uitzet en vijftig jaar later hadden ze die producten nog. Na de Tweede Wereldoorlog zag je steeds meer wegwerpproducten. De industrie moest een boost krijgen en met kwalitatieve producten die tientallen jaren meegaan, blijf je niet verkopen. Daarbij kwam de opkomst van plastics. Op zich een goede uitvinding, want plastics zijn gemaakt van een afvalproduct van aardolie. Dat kostte niets en paste perfect in de wegwerpmentaliteit.

Tenslotte verhuisde een groot deel van de productie naar lageloonlanden, waardoor het heel goedkoop werd om te produceren. Aan een T-shirt van 5 euro hangt bloed, zweet en tranen van arbeiders uit lageloonlanden, vaak ook kinderen. En wij kopen dat, dragen het amper of sturen het terug omdat de kleur niet bevalt. Wist je dat 60 procent van alle aankopen wordt teruggestuurd? En dat een deel daarvan gewoon wordt vernietigd? Het is goedkoper om de schaar erin te zetten dan te controleren of het kledingstuk niet beschadigd of vuil is.”

“Door de levensduur van een product te verlengen. De overheid zou op herstellen een lager btw-tarief kunnen heffen of zou een CO2-taks kunnen invoeren op producten die van de andere kant van de wereld komen. We moeten ook de milieu-impact in rekening brengen bij de kostprijs van producten: hoeveel water, energie en grondstoffen zijn er nodig tijdens de productie, maar ook tijdens het gebruik en het dumpen van het product?

Bovendien kunnen alle spelers samenwerken om de cirkel te kunnen sluiten: de overheid kan zorgen voor richtlijnen, wetgeving en stimulerende maatregelen. De industrie moet degelijke producten op de markt brengen die lang meegaan, te herstellen zijn en gemaakt uit materialen die te recycleren zijn. Iedereen kan helpen.”

“Jouw aankoopgedrag is heel belangrijk. Wil je wegwerproducten blijven kopen? Je kan ook nadenken over hoe je de kringloop mee kan helpen sluiten. Hoe lang gebruik jij een product? Onderhoud je het goed? Laat je het herstellen? Hoe dank je het af? Geef je het door aan vrienden of breng je het naar het kringloopcentrum of containerpark?

Wil jij producten gebruiken in plaats van ze te bezitten? Heb je bijvoorbeeld een chique auto nodig om er uren mee in de file te gaan staan? Of ga je voor het openbaar vervoer, een deelauto of deelfietsen?”

"Ook als leerkracht kan je die bewustwording en dat kritisch denken bevorderen. Ga op onderzoek, stel vragen. Gebrek aan water wordt een uitdaging voor de toekomst! Onderzoek samen met de leerlingen waarvoor water zoal gebruikt wordt, waar het vandaan komt en waar het naartoe gaat. Stimuleer bewustwording en met respect leren omgaan met dit kostbare goed.

Wees ook creatief. In een klas staan vaak veel spullen. Haal het speelgoed eens uit de klas. Wat gaan kinderen doen? Kunnen ze zelf speelgoed verzinnen? Stimuleer hen om creatief te zijn, onderzoek wat er wel of niet in de circulaire economie past. Ga buiten, bezoek een kringwinkel of composteerbedrijf en laat je leerlingen vragen stellen.”

“Ja. Je gaat bewuster leven. Als ik ga slapen, overschouw ik de dag: ik heb een mooie wandeling gemaakt, ik heb een leuke babbel gehad, ik heb van de natuur genoten. Bewust worden geeft kwaliteit aan het leven. De zin van het leven is niet om de vier jaar een nieuwe auto kopen, maar bewust genieten van wie je bent, de mensen om je heen en van de spullen die je écht nodig hebt.”